به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «گلستان ما»، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود؛ رویدادی که نه تنها اعتراض مردم به سیاست‌های حکومت پهلوی را به‌صورت گسترده و سازمان‌یافته به نمایش گذاشت، بلکه آغازگر موجی از تحولات اجتماعی و سیاسی شد که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ انجامید.

این قیام، در واکنش به بازداشت حضرت امام خمینی (ره) و مخالفت صریح ایشان با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی رژیم شاه شکل گرفت و با حضور پرشور اقشار مختلف مردم در شهرهایی چون قم، تهران و حتی مناطقی مانند گرگان‌دشت به صحنه‌ای از همبستگی ملی در برابر استبداد تبدیل شد.

تاریخ‌نگار انقلاب اسلامی، غلامرضا خارکوهی، در بررسی ابعاد این قیام، از آن به عنوان آغازی بر پایان عصر یخبندان پهلوی یاد می‌کند.

وی معتقد است در آن دوران جامعه دچار رخوت و خاموشی سیاسی شده بود و به یک ناجی یخ‌شکن و بت‌شکن نیاز داشت، که آن شخص کسی جز امام خمینی (ره) نبود.

پیش‌زمینه قیام و قدرت‌نمایی رژیم شاه

در اوایل دهه ۴۰، امام خمینی که آن زمان بیشتر به عنوان یک استاد حوزوی شناخته می‌شد، هنوز رساله عملیه منتشر نکرده بود و تشکیلات رسمی مراجع را نداشت. رژیم پهلوی وی را شخصیتی کم‌نفوذ می‌پنداشت. اما دستگیری امام در سحرگاه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و واکنش شدید مردمی به این اقدام، تمامی محاسبات شاه را بر هم زد.

در آن دوره، چند سال از کودتای ۲۸ مرداد گذشته بود و حکومت پهلوی با پشتیبانی ایالات متحده آمریکا، اروپا و رژیم صهیونیستی، قدرت خود را بلامنازع می‌دانست. ساواک، به عنوان ابزار سرکوب امنیتی، بر فضای کشور سایه انداخته بود. شاه خود را «شاهنشاه« و حتی «خدایگان ایران زمین» می‌نامید و به هیچ صدای مخالفی اجازه نفس کشیدن نمی‌داد.

آغاز قیام: از قم تا تهران و گرگان

در روز ۱۳ خرداد ۴۲ که مصادف با عاشورا بود، امام خمینی (ره) در جمع عظیمی از مردم در قم سخنرانی‌ای آتشین علیه رژیم شاه ایراد کرد. همین سخنرانی زمینه‌ساز دستگیری شبانه ایشان در سحرگاه ۱۵ خرداد شد. با انتشار خبر بازداشت امام، مردم قم، تهران و سایر شهرها از جمله گرگان و گنبدکاووس، به خیابان‌ها آمدند و با شعار «یا مرگ یا خمینی» خواستار آزادی رهبر خود شدند.

در تهران، مردم حتی تا پشت درهای کاخ شاه پیش رفتند و شعار «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند. ترس شاه و همسرش از شدت اعتراضات چنان بود که آن‌ها را مجبور به ترک موقت کاخ و آمادگی برای فرار کرد.

رژیم که متوجه نفوذ گسترده امام در میان اقشار مختلف مردم شد، به سرکوب خونین دست زد. نیروهای نظامی و امنیتی در چندین شهر، مردم بی‌دفاع را به رگبار بستند. با وجود سانسور شدید، اخبار این جنایت‌ها از سوی روحانیون به سایر نقاط کشور منتقل شد و موجی از اعتراض و بیداری را به همراه آورد.

گرگان در آستانه قیام

خارکوهی با اشاره به وقایع گرگان در آن ایام گفت: در شهری چون گرگان، شورای امنیت تشکیل جلسه داد و نیروهای ارتش، شهربانی، ساواک و ژاندارمری در آماده‌باش کامل قرار گرفتند. حتی ورود و خروج طلبه‌ها به شهر کنترل می‌شد. هیئت پیروان قرآن گرگان قصد داشتند تلگرافی برای آزادی امام خمینی به تهران بفرستند که با برخورد شدید نیروهای امنیتی روبرو شدند.

پیامدها و دستاوردهای قیام

با اینکه قیام ۱۵ خرداد به لحاظ نظامی سرکوب شد، اما نتایج سیاسی و فرهنگی آن بسیار عمیق بود. این قیام بذر بیداری و آگاهی را در دل جامعه کاشت و پیام‌های امام راحل و شجاعت مردم، ستون‌های حکومت پهلوی را لرزاند. به تعبیر امام خمینی، این واقعه «مبدأ نهضت اسلامی» شد و ادبیات انقلابی مردم ایران را برای سال‌های بعد شکل داد.

این قیام نه‌تنها در حافظه تاریخی ملت ماندگار شد، بلکه مسیر تحولات بعدی را هموار کرد. ۱۵ سال پس از آن، در بهمن ۱۳۵۷، رژیم پهلوی در برابر موج خروشان مردم ایران سقوط کرد و نتیجه خون‌های به ناحق ریخته‌شده مردم در ۱۵ خرداد، در قالب پیروزی انقلاب اسلامی متجلی شد.

قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نه‌فقط یک خیزش سیاسی، بلکه نقطه آغاز تحول فکری، فرهنگی و اجتماعی ملت ایران بود. مردمی که سال‌ها تحت سلطه استبداد و سرکوب بودند، با فریاد «یا مرگ یا خمینی» به صحنه آمدند و با وجود سرکوب خونین، صدای عدالت‌خواهی، آزادی و اسلام‌خواهی را به گوش جهانیان رساندند. این قیام، تجلی اراده ملتی بود که دیگر حاضر نبود تسلیم ظلم و وابستگی شود.

حضور اقشار مختلف مردم در نقاط مختلف کشور، از تهران و قم گرفته تا شهرهایی چون گرگان، نشان‌دهنده گستره نفوذ اندیشه‌های امام خمینی (ره) و عطش جامعه برای رهایی از خفقان سیاسی بود. پیام‌های بیدارگر این قیام، در دل نسل‌های بعدی نیز طنین انداخت و مسیر انقلاب اسلامی را هموار کرد.

امروز، پس از گذشت بیش از شش دهه از آن رویداد تاریخی، ۱۵ خرداد همچنان در حافظه ملت ایران زنده است؛ نه به عنوان صرفاً یک خاطره، بلکه به‌عنوان نمادی از ایستادگی، بصیرت، و پیوند عمیق میان رهبری دینی و بدنه اجتماعی جامعه. زنده‌نگه‌داشتن یاد این قیام، ادای دِینی است به خون‌های ریخته‌شده و مجاهدت‌هایی که راه را برای آزادی و استقلال ایران اسلامی هموار کرد.

انتهای خبر/